Từ thuở ấu thơ đến khi trưởng thành, hình ảnh chú Gà – Dậu oai hùng gáy vang báo hiệu bình minh luôn là một phần không thể thiếu trong đời sống người Việt Nam. Không chỉ là một loài vật nuôi gần gũi, Gà còn là một linh vật mang nhiều ý nghĩa sâu sắc và phức tạp trong văn hóa dân tộc. Linh vật Dậu, đại diện cho con Giáp thứ 10, gắn liền với chu kỳ thời gian và niềm tin tâm linh.
Bài viết này sẽ đi sâu tìm hiểu về ý nghĩa hình tượng linh vật Gà trong văn hóa, từ vai trò trong tín ngưỡng, tục ngữ, lễ hội, nghệ thuật cho đến những giá trị tinh thần mà nó mang lại ở cả Việt Nam và trên thế giới.
Ý nghĩa hình tượng linh vật Gà trong văn hóa Việt Nam
Theo King88, con Gà đặc biệt là Gà Trống, đã trở thành một biểu tượng mang nhiều tầng ý nghĩa sâu sắc, thể hiện sự gắn bó mật thiết giữa con người và loài vật này trong suốt lịch sử dựng nước và giữ nước.
Biểu tượng của bình minh, tài lộc và sung mãn
- Báo hiệu Bình minh và Khởi đầu mới: Tiếng gáy vang vọng của Gà Trống được coi là khoảnh khắc xua tan bóng tối, đánh thức vạn vật, báo hiệu bình minh lên. Nó tượng trưng cho sự khởi đầu mới, niềm hy vọng và mang đến sự may mắn, xua đi những điều xui xẻo của đêm tối.
- Sung mãn và Thịnh vượng: Hình ảnh Gà Trống oai hùng, cất tiếng gáy vang với chiếc mào đỏ rực, bộ lông ngũ sắc được coi là biểu tượng của sự sung mãn, tài lộc, và thịnh vượng. Trong nhiều nghi lễ truyền thống như cúng tế, cưới hỏi, hình ảnh Gà được sử dụng như vật phẩm không thể thiếu để cầu mong may mắn, tài lộc và con cháu đầy đàn.
Biểu tượng của năm đức tính tốt đẹp
Gà trống còn là biểu tượng của Ngũ Đức (Năm đức tính) theo quan niệm Á Đông, thể hiện những phẩm chất tốt đẹp mà con người cần noi theo:
- Văn (Mũ đội): Chiếc mào đỏ oai vệ của Gà Trống tượng trưng cho mũ quan, biểu thị cho vẻ đẹp, sự uy dũng và học thức.
- Võ (Cựa): Cựa Gà sắc nhọn như kiếm, thể hiện tinh thần thượng võ, sự dũng cảm, sẵn sàng chiến đấu để bảo vệ gia đình và lãnh thổ.
- Dũng (Tinh thần chiến đấu): Gà Trống là loài vật dũng cảm, sẵn sàng đối đầu với kẻ thù, tượng trưng cho sự quả cảm và tinh thần trách nhiệm cao.
- Nhân (Nhường nhịn): Gà Trống khi kiếm được mồi thường gọi Gà Mái và Gà Con đến ăn trước, thể hiện lòng nhân từ, sự quan tâm và tình thương yêu.
- Tín (Giờ giấc): Gà Trống luôn gáy đúng giờ vào mỗi buổi sáng sớm, thể hiện sự giữ lời, đúng hẹn, và đáng tin cậy.
Vai trò trong tín ngưỡng và nghệ thuật
- Linh vật tâm linh: Trong tín ngưỡng dân gian, Gà được coi là con vật linh thiêng, có khả năng xua đuổi tà ma, mang lại sự bình an và bảo vệ cho gia đình.
- Kiến trúc: Hình tượng linh vật Dậu xuất hiện trong nhiều công trình kiến trúc cổ, thường được chạm khắc trên nóc đình, chùa, hoặc đôi khi được đặt ở vị trí hai bên cổng.
- Nghệ thuật dân gian: Gà là đề tài quen thuộc trong tranh Đông Hồ và các đồ thủ công mỹ nghệ, nổi bật là bức tranh “Gà Đại Cát” mang ý nghĩa cầu chúc tài lộc, may mắn lớn.
Biểu tượng Gà trong văn hóa thế giới
Không chỉ là một phần quen thuộc trong đời sống văn hóa của người Việt, hình tượng linh vật Gà trong văn hóa dân gian đã có mặt tại nhiều quốc gia và nền văn minh trên thế giới, mỗi nơi lại gán cho nó một ý nghĩa riêng biệt.
Biểu tượng gà trong văn hóa Châu Á
- Trung Quốc, Hàn Quốc: Linh vật Dậu thường tượng trưng cho sự thịnh vượng, sung túc và hạnh phúc gia đình. Gà được dùng để trang trí nhà cửa, cầu mong may mắn và tài lộc, an khang, thịnh vượng. Gà Trống cũng là biểu tượng cho sự chính trực và đáng tin cậy.
- Nhật Bản: Linh vật Dậu là biểu tượng của lòng dũng cảm, sự trung thành và sức mạnh tinh thần, thường được sử dụng trong các lễ hội truyền thống, thể hiện niềm hy vọng về một khởi đầu mới và may mắn.
Biểu tượng gà trong văn hóa phương Tây
- Hy Lạp cổ đại: Gà Trống được coi là biểu tượng của sự dũng cảm, tinh thần chiến đấu, thông thái và sự cảnh giác. Nó thường gắn liền với thần Hermes (Thần đưa tin) và đôi khi là Ares (Thần chiến tranh). Gà gáy báo hiệu sự thức tỉnh.
- Cơ Đốc Giáo (Thiên Chúa Giáo): Gà Trống có vị trí đặc biệt, thường được đặt trên đỉnh tháp chuông nhà thờ (Weathervane – Con Gà chỉ gió). Nó tượng trưng cho sự cảnh giác, sẵn sàng đối mặt với tội lỗi và cũng là biểu tượng nhắc nhở về sự ăn năn, hối lỗi (liên quan đến câu chuyện Phêrô chối Chúa trước khi gà gáy).
- Châu Âu thời Trung Cổ: Gà mái tượng trưng cho sự sinh sản, thịnh vượng và sự hy sinh, là hình ảnh quen thuộc trong đời sống nông nghiệp.
- Pháp: Gà Trống Gaulois (Coq Gaulois) là biểu tượng quốc gia không chính thức của Pháp, đại diện cho tinh thần kiêu hãnh, dũng cảm và ngoan cường.
Hình tượng gà trong các công trình kiến trúc Việt Nam
Hình tượng linh vật Gà trong văn hóa còn được thể hiện rõ nét qua các công trình kiến trúc mang dấu ấn lịch sử và tôn giáo sâu sắc. Sự hiện diện của Gà mang ý nghĩa phong thủy và tín ngưỡng. Cụ thể được những người tham gia xổ số King88 tổng hợp:
Nhà thờ Con Gà (Đà Lạt)
Tên gọi “Nhà thờ Con Gà” xuất phát từ tượng Gà Trống lớn được đặt trên đỉnh tháp chuông. Đây là một con gà chỉ hướng gió, mang ý nghĩa cảnh giác, nhắc nhở con chiên luôn giữ vững đức tin và cũng là biểu tượng của sự may mắn, hướng về ánh sáng.
Đồ thủ công mỹ nghệ và điêu khắc truyền thống
- Gà trên đỉnh đình, chùa: Trong kiến trúc đình làng và chùa chiền cổ, hình ảnh Gà (thường là Gà trống chầu hoặc Gà mẹ bế con) được chạm khắc trên mái, cửa võng, hoặc các trụ cột, với mục đích xua đuổi tà ma và cầu mong sự sung túc, an khang.
- Gà thờ cúng: Các bộ tam sự, ngũ sự hoặc các bức tượng Gà được đặt trong nhà để cầu tài lộc. Gà bằng gốm sứ, đồng, hoặc gỗ thường được trưng bày trong nhà với hy vọng mang lại sinh khí dồi dào, thu hút tiền tài.
- Tranh dân gian: Tranh Đông Hồ nổi tiếng với các tác phẩm về Gà, như “Gà Đại Cát” hay “Gà Mái và Đàn Con”, ca ngợi tình mẫu tử, sự sum vầy và ước vọng về một cuộc sống đầy đủ, an lành.
Hình tượng linh vật Gà (Dậu) là một trong những biểu tượng phong phú và lâu đời nhất trong văn hóa nhân loại. Ở Việt Nam, Gà không chỉ gắn liền với đời sống nông nghiệp mà còn là hình ảnh đại diện cho Ngũ Đức: Văn, Võ, Dũng, Nhân, Tín. Tiếng gáy của Gà mãi mãi là lời báo hiệu cho hy vọng, sự chăm chỉ và sự tái sinh mạnh mẽ sau đêm tối.
Ý nghĩa hình tượng linh vật Gà – Dù ở châu Á với ý nghĩa sung túc hay ở phương Tây với ý nghĩa cảnh giác và dũng cảm, Gà vẫn là một biểu tượng văn hóa quan trọng, thể hiện sự gắn bó bền chặt giữa con người, thiên nhiên và những giá trị đạo đức cao quý.